Over het nut van een crisis en de waarde van een veilige chaos

Vandaag is Dé Conferentie voor Onderwijsvernieuwing en ICT van start gegaan. Trendwatcher Adjiedj Bakas schetste een aantal vernieuwingen en uitdagingen als gevolg van de ontwikkeling en invoering van ICT. Alex Peltekian pleitte onder meer voor 'onschuldige fraude' binnen het onderwijs.

De bijeenkomst startte uiteraard met welkomstwoorden van Ben Geerlings (Rijn IJssel College), Coen Free (Consortium voor Innovatie, dat nu 20 jaar geleden bestaat) en Jan van Zijl (MBO Raad). De setting was overigens een boxring, midden in de Athenezaal van Papendal.

Het middelbaar beroepsonderwijs is nog steeds onderwerp van en speler bij belangrijke veranderingen. ICT kan een belangrijke rol spelen bij het invullen van de veranderagenda (Focus op Vakmanschap). Volgens Coen Free zouden we daarbij meer dromen, en minder plannen mogen hebben. Van Zijl hekelde de overdadige aandacht voor incidenten binnen het MBO. Hij pleitte ervoor om vooruit te kijken, en niet te klagen. Het MBO mag compacter en uitdagender. Maar dan wel op een eigentijdse manier. Dus met ICT. En voor ruimte voor docenten die niet afkomstig zijn van initiële lerarenopleidingen. Hij pleitte er ook voor om scholen tijd en ruimte te geven om veranderingen door te voeren. Voor lerenden en met docenten.

Deze conferentie is het platform voor het delen van ervaringen en het geïnspireerd worden. Bijvoorbeeld door Adjiedj Bakas. Bakas wordt gepositioneerd als Trendwatcher des vaderlands. Eind 2009 heb ik eens met hem (en Justine Pardoen) een avond voor een business club in Roermond mogen verzorgen. Bakas stond stil bij de impact van ICT op onderwijsveranderingen. Hij ziet o.a. dat één van de hoogtse bazen van Google back ups op papier maakt, maar dat BMW ook zelfsturende auto's maakt.

80% van zijn voorspellingen komen in de regel uit. Weet wat er op je af komt, en bereid je daar op voor, adviseert. Hij signaleert drie trends:

1. Onderwijs komt in een stroomversnelling tijdens de Grote Stagnatie. Volgens hem bevinden we ons in de vijfde depressie van deze eeuw. Dat leidt ook tot nieuwe innovaties. Elke crisis levert vernieuwingen en uitdagingen op. Nu is dat bijvoorbeeld mobiele en draadloze technologie die zal leiden tot nieuwe manieren van leren en werken. "Never waste a good crisis".
2. IT zal alomtegenwoordig zijn van e-commerce tot straatlantaarns. Alle apparaten praten met elkaar, zijn met elkaar verbonden. 3D printen leidt bijvoorbeeld tot andere manieren van produceren. We zullen ons daar op moeten voorbereiden (bijvoorbeeld door bestemmingsplannen te veranderen of doordat we anders moeten leren omgaan met privacy). Hij pleitte er ook voor om alle administratieve opleidingen te schrappen omdat we die lerenden opleiden voor werkloosheid (dankzij ICT die ons in staat stelt veel administratieve processen zelf te regelen).
3. De derde trend is "Naar anders winkelen, werken en omgaan met eenzaamheid". Persoonlijke service (dienstverlening) blijft belangrijk. Dankzij slimme ICT krijgen verzorgenden bijvoorbeeld meer ruimte om aandacht te geven aan patiënten. Zo komen er ook gereedschappen waarmee oudere vrouwen zelf kunnen klussen. We moeten ook om leren gaan met eenzaamheid of om selectief om te gaan met ICT (bijvoorbeeld bij persoonlijke gesprekken). Daarvoor heb je 'phone stacking' (wie tijdens een etentje als eerste de smartphone neemt, betaalt de rekening). We zien ook dat we meer deals moeten sluiten met ICT-bedrijven. Insourcen wordt het nieuwe outsources. De toekomst is ook aan co-creatie.

Omhels de nieuwe industriële revolutie. Vorm een 'coalition of the willing', adviseerde Bakkas tenslotte. Bakas provoceert, heeft humor en gebruikt veel video. Bakas moet je zien.

"Rather a safe chaos than a dangerous order". Niets is wat het lijkt. Dat was het motto van Alex Peltekian, die dat ook illustreerde via video's.

Binnen het onderwijs heerst vaak veel werkdruk en overbelasting. Door minder uit te gaan van controle, maar meer van vertrouwen kunnen leidinggevenden helpen de werkdruk en overbelasting te verminderen. Schrap bijvoorbeeld alle vergaderingen en het taakbeleid. Laat docenten zich minder bezig houden met administratieve taken.

Binnen de luchtvaardindustrie wordt uitgegaan van "Rather a safe chaos than a dangerous order", en deze industrie is de veiligste industrie ter wereld. Daar leren ze niet meer bang te zijn voor chaos. Dat kan door professionals autonomie te geven en met elkaar te overleggen (free flight principe). Dat levert prachtige resultaten op. Daar kunnen we binnen het onderwijs ook van leren, volgens Peltekian. Het duurt overigens een jaar of twintig voordat dit volledig is bereikt binnen een organisatie.

Management is het regelen van het bestaande. Leiderschap gaat over omgaan met verschillen. Peltekian pleitte ervoor vooral het leiderschap te ontwikkelen. De manier waarop je mensen aanspreekt en bereikt, is heel belangrijk.

Peltekian hekelde het gelijkheidstreven binnen het onderwijs. Door het omarmen van het gelijkheidsdenken moeten we van alles gaan regelen. Dat leidt tot paternalisme. Het grote gevaar is dat je dan gaat nivelleren. Zich onderscheiden en afwijken is de aangelegenheid van het individu geworden. Degene die durft af te wijken, moet je koesteren.

Ken je grenzen en niet de regels. We moeten ons afvragen waarom we willen beheersen. Hebben we diie regels wel nodig. Hij pleitte daarom voor 'onschuldige fraude'. Dat zijn bijvoorbeeld leugentjes om bestwil. Onschuldige fraude is een indicator voor een onzinnige regel. Kijk eerst wat je wilt, dan of het kan en dan pas of het mag.

Peltekian stelde ook dat innovaties vaak vernieuwingen in de weg staan. Bij innovaties vergeet je vaak om je heen te kijken. Kijk buiten bestaande kaders. Dan realiseer je vernieuwingen. Durf anders te denken.